In het oktobernummer (2021)  van het maandblad Art + Framing Today van het Fine Art Trade Guild heeft een interview met Janneke gestaan over de nieuwe opleiding ‘Lijsten maken en inlijsten’ in Nederland. Acht deelnemers zijn in 2019 gestart aan het Nimeto in Utrecht.

Nieuwe opleiding voor lijstenmakers in Nederland

Historie:

In het verleden werden in Nederland diverse cursussen en korte opleidingen gegeven. Doorgaans werd de kennis van het inlijsten van meester aan leerling doorgegeven. Een tiental jaren geleden constateerde de Branchevereniging Art Frame dat er behoefte was aan scholing tot lijstenmaker. Na diverse opties bekeken te hebben werd gekozen om een door het Ministerie van Onderwijs erkende opleiding op te zetten. Twee leden van de Brancheorganisatie hebben hun schouders eronder gezet om de opleiding tot stand te brengen. Naast de vele vergaderingen, het aanvragen van de nodige vergunningen en subsidies hebben zij ook een volledig lesprogramma geschreven. Leidraad voor het lesprogramma was de studiegids van Fine Art Trade Guild. Na 5 jaar konden zij een door het ministerie goedgekeurde opleiding starten.

Sinds 2018 kunnen studenten van Nimeto (vakschool voor creatieve leerlingen van 18-22 jaar) tijdens hun opleiding een module “inlijsten” volgen (duur 6 weken) en vanaf 2019 wordt op Nimeto ook de opleiding ‘lijsten maken en inlijsten’ voor volwassen aangeboden. Op de school is een lokaal ingericht als lijstenmakerij met alle benodigde apparatuur.

De opleiding:

Het eerste cursusjaar voor volwassen is gestart op november 2019. De opleiding duurt zes en twintig weken à 4 uur per week. Daarnaast moet je gedurende twintig weken één dag per week stagelopen bij een lijstenmaker in zijn zaak. De lessen worden gegeven door Marieke Smit, één van de oprichters van de opleiding. Marieke is gedurende 32 jaar lijstenmaker geweest in Amsterdam. Gastdocenten-specialisten worden uitgenodigd voor specifieke onderwerpen.

Ik was één van de acht deelnemers aan deze nieuwe opleiding. De groep was zeer divers. Van starters tot lijstenmakers, die meer van het vak wilde weten, vrouwen en mannen en van jong tot oudere volwassen. De theoretische lessen gingen over de geschiedenis van de lijst, kennis over druktechnieken en het herkennen van o.a. etsen, litho’s en gravures. Maar ook materialen zoals verfsoorten, passe-partoutkarton, glas en lijm. Ook kwam het voeren van een bedrijf aanbod: het inrichten van je zaak (rekening houdend met de ARBO wet), het voeren van een administratie en niet onbelangrijk – het calculeren, rekening houdend met inkoop en arbeid.

Naast de theoretische lessen volgden we ook praktisch onderwijs op school. Het inlijsten op niveau 2 was de standaard. Veel aandacht werd besteed aan het bevestigen van diverse items op een ondergrond en het gebruik van materialen. Diverse opdrachten moesten gemaakt worden. Naast het inlijsten van een litho kwam ook het verdiept inlijsten aanbod. Het technisch goed opspannen en inlijsten van een borduurwerk en van een schilderdoek waren ook opdrachten, die uitgevoerd moesten worden. Het versieren van passe-partouts d.m.v. lijnen en het kleuren of vergulden van de snede werden geoefend. Het steken van een lijst m.b.v. gutsen en vervolgens het kleuren en vergulden van deze lijst, vroeg veel oefening. Dit is een tijdrovende manier van inlijsten, maar met een uniek resultaat. Ook het restaureren van lijsten stond op het programma. Naast het onderzoeken van de oude lijst en het beschrijven van de gebruikte materialen, hebben we geleerd mallen te maken van de ontbrekende delen. Deze mallen werden gebruikt om nieuwe ornamenten te maken en deze te plaatsen en vervolgens te kleuren.

Tijdens de stageperiode bij de lijstenmaker heb ik met name technieken en het gebruiken van de machines geoefend. Ook hebben we samen gekeken waarom de ene methode wel goed is of beter werkt en de andere manier van inlijsten juist niet gebruikt moet gaan worden. Wat zijn de do’s en wat zijn de don’ts in de lijstenmakerij? Waar liggen je grenzen? Waar loop je tegenaan in de praktijk? De ervaringen bij het stageadres werden weer teruggekoppeld naar de groep. Duidelijk werd wel dat er divers wordt gewerkt in de lijstenmakerijen in Nederland en dat het begrip ‘conserverend inlijsten’ zeer ruim wordt geïnterpreteerd.

Aan het eind van het traject hebben we een portfolio ingeleverd met onze verslagen en hebben we tijdens het examen onze werken mogen tonen en daarover mogen vertellen en vragen beantwoorden.

Door de corona epidemie is opleiding een aantal maanden onderbroken en konden geplande excursies naar musea niet doorgaan. Uiteindelijk zijn 7 van de 8 kandidaten in december 2020 geslaagd voor hun certificaat.

Ik kijk terug op een intensieve periode, waarin ik veel theoretische- en vakkennis heb opgedaan. Het inlijsten is een vak dat altijd in beweging is. Het is belangrijk om je kennis up-to-date te houden en dat kan alleen als je je blijft verdiepen in de materie en je materiaalkennis op peil houdt.